ALMANYA – Yarım yüzyılı aşkın bir müddettir Almanya’da yaşayan ve siyasi sebeplerle 1991 yılına kadar Türkiye’ye gidemeyen ressam ve heykeltıraş İsmail Çoban, 79 yaşında hayata veda etti. Ağır hasta olan sanatçı, ömrünün büyük bir kısmını geçirdiği Wuppertal kentinde bir huzurevinde hayata gözlerini yumdu. Benim de yakından tanıdığım ve birkaç defa söyleşi yaptığım sanatkarın vefatı, sanat etrafı, dostları, arkadaşları ve sevenleri ortasında büyük hüzün yarattı. Konutuna ve atölyesine altı ay evvel haciz konması sebebiyle sanatçı çok sıkıntı günler geçiriyordu. Haciz kararının bildirilmesi, konutunun ve atölyesinin açık artırmayla satışa çıkarılmasının akabinde sanatçı inme geçirmişti. Güç durumda beklediği dayanağı göremeyen sanatçı, bu dünyadan kırgın ayrıldı. Evli ve üç çocuk babası olan Çoban’ın Wuppertal’da toprağa verilmesi bekleniyor.
70 BİNİNİN ÜZERİNDE ESER VERDİ
1945 yılında Çorum’da dünyaya gelen Çoban, 1965 yılında Hasanoğlan Atatürk İlköğretmen Okulu’ndan mezun oldu. Bu yıllarda fotoğraf ve heykeltıraşlığa ilgisi başlayan Çoban, mezun olduktan sonra İstanbul’da bir basımevi ve grafik atölyesinde çalıştı. 1965’te başladığı İstanbul Tatbiki Hoş Sanatlar Yüksekokulu’ndaki tahsilini maddi zorluklar sebebiyle yarıda bıraktı. 1968 yılında Almanya’ya geldi, yarıda bıraktığı tahsilini Wuppertal Sanat Yüksekokulu’nda 1971’de tamamladı, vefatına kadar da bu kentte sanatını yaptı ve yaşadı.
Çoban, Güney Kore ile Polonya’da kısa müddet öğretim vazifelisi olarak çalıştı. Birinci standını 1962 yılında 17 yaşındayken Türkiye’de açan Çoban, 1973 yılında da Almanya’da birinci standını açtı. Şimdiye kadar 33 ülkede 170 şahsî stant açtı, 500 dolayında karma stantta yapıtları yer aldı, 60 yılı aşan sanat ömründe 70 bin dolayında eser verdi.
SOYUT FOTOĞRAFTAN SOMUT RESİME YÖNELDİ
Çoban, sanatının birinci yıllarında daha çok soyut akımların tesirinde fotoğraflar yaptı, daha sonra somut fotoğraflar yapmaya başladı. Hürriyet gazetesi için yaptığım bir söyleşide, bu değişimin sebebini şöyle anlatmıştı:
“Bir gün istasyondan geçerken, öğrencilik yıllarımdan tanıdığım Yozgatlı İbrahim ile karşılaştım. İbrahim bana, ‘Ne yapıyorsun?’ dedi. Ben de, ‘Resim yapıyorum, satıyorum, stant açıyorum’ dedim. İbrahim, ‘Görmek isterim resimlerini’ dedi. Bir gün atölyeme gelip, fotoğraflarıma baktı. ‘Çok hoş fakat bizim hayatımızdan hiçbir şey yok içerisinde’ dedi. O beni, lirik anlatıcı ve realist çalışmaya, kendi hayatımızı anlatan fotoğraflara döndürdü. 1991 yılına kadar Türkiye’ye politik nedenlerle 22 yıl gidemedim. Türkiye hasreti ve Türkiye’deki hayat, o yıllarda fotoğrafların ana konusunu oluşturdu. Bunun akabinde milletlerarası bahislere, savaşlara, kıyımlara, sevda öykülerine, bütün insanlığı ilgilendiren mevzulara yöneldim.”
GÜMRÜK MESELELERİ SEBEBİYLE TÜRKİYE’DE STANT AÇMAK İSTEMEDİ
İsmail Çoban, Almanya’da ve öbür Avrupa ülkelerinde tanınan bir sanatçı olmasına rağmen Türkiye’de neredeyse hiç tanınmayan bir sanatçı. Bunun sebebi, sanatkarın uzun yıllar Türkiye’ye gidememesi ile berbat bir stant tecrübesinden sonra diğer stant açmamış olsa gerek. Sanatçı, bu bahiste da şunları anlatmıştı:
“Türkiye’de beni sanat etrafı çok az tanıyor, bunu açıkça söylüyorum. Burada açtığım sergiyi Türkiye’de açtığım vakit, kesinlikle bir sorun çıkacaktır. Bir stant açtım Türkiye’de 1992’de, o kadar gümrük zorlukları yaşadım ki, ‘Bundan sonra gitmeyeceğim’ diye kendi kendime kelam verdim. Üç gün fotoğraflarım, gümrükte deponun dışında açık havada bekletildi. Fotoğrafların bir makine modülü üzere dışarıda durduğunu gördüğümde çıldıracaktım. Benden 78 bin Mark katma bedel vergisini gümrüğe yatırmamı istediler. O zamanın kültür bakanı araya girdi, beni gümrükten geçirdiler. 2700 Mark karşılığı Türk Lirası katma bedel vergisi yatırdım. Geri dönüşte bu parayı alıyorsunuz, fakat Türk Lirası paha kaybettiği için bir ay sonra geri aldığım param bir uçak biletine lakin yetti.”
ALMANYA’DA DIŞLAMA VE BURADA YAŞAYAN TÜRKLERDEN ŞİKAYETÇİYDİ
Eserleri Almanya’da birçok müzede yer alan sanatçı, Almanya’da dışlanma ve burada yaşayan Türklerin yapıtlarına ilgisizliğinden de şikayet etmiş, bu şikayetini, “50 yıllık sanat ömrümde Türklere 50 fotoğraf satmadım” diye lisana getirmişti.
“Alman sanat etrafında dışlamaya maruz kaldınız mı?” soruma ise şu karşılığı vermişti: “Evet, dışlama var, bunu inkar edemeyiz. Büyük bir standa başvuruyorsun, senden daha berbat olan Almanları alınıyor, Türk olduğun için sen almıyorsun. 1976’dan bu yana Alman vatandaşı olmama karşın, ulusal stantlara ben hiç davet edilmedim. Yalnızca bir standa vaktin Cumhurbaşkanı (Richard Freiherr von) Weizsäcker’in davetlisi olarak gittim. Hıristiyan bir ülkeden gelen sanatkarlar, daha çabuk kabul görüyorlar. Hele Türk olmak, işinizi daha da zorlaştırıyor. Türklerden sanatçı çıkmayacağı tarafında bir kanı yaygın.”
