Cumhuriyetçi Parti, seçim yarışına rakiplerinden dört-sıfır önde başladı. Birinci ve en büyük gol, elbette Biden’ın kendisiydi. Seçim münazarasında Trump, Biden’ı adeta yedi; Biden birden fazla vakit yanıt bile veremedi. Bunlar çok konuşulduğu için tekrar girmeye gerek yok.
İkincisi, Filistin sıkıntısında Cumhuriyetçiler’in gösterdiği ikirciksiz tavırdı. Demokrat Parti, Siyonizme ve İsrail savunusuna büsbütün angaje olmuş durumda olsa dahi, Trump’ın Müslüman düşmanlığı karşısında Arap seçmenide kazanmak zorunda. O yüzden hem Biden, hem Harris İsrail’i savunan iki kelam ediyorsa “Ama Filistinliler’e de yazık işte, bakacağız” kabilinden bir rüşvet-i kelâm etmek durumunda kalıyor. Trump’ın 2016 seçimleri öncesinden beridir güttüğü dengeli Müslüman düşmanlığı, damadı Jared Kushner’in İsrail’le olan derin bağları ve Trump periyodunda Kudüs’ün İsrail’in başşehri olarak tanınıp Amerikan elçiliğinin oraya taşınması, 2024 seçimlerinde Cumhuriyetçiler’in elini güçlendirdi. Rakiplerine nazaran çok daha sert ve açıktan Filistin düşmanlığı yapıp Siyonist oya talip oldular. Trump, Biden’la münazara esnasında alay ederken rakibinin bu açığını çok kötü yakaladı: “Şuna bakın, adeta Filistinli! Fakat makus bir Filistinli, onu orda da sevmiyorlar zira istediklerini vermiyor!”.
Üçüncüsü, üstte saydığımız sıkıntıyla de bağlantılı biçimde, Cumhuriyetçiler’in parti disiplinini çok daha âlâ sağlamış olmasıydı. 15-18 Temmuz’da, hem de Milwaukee, Wisconsin’de düzenlenen Parti Konvansiyonu, nitekim korkutucuydu (Milwaukee’nin neden değerli olduğuna aşağıda değineceğiz). Rakipleri son derece dağınık bir nizamda yürürken, Trump, bu konvansiyondan partisinin yüzde 98 onayıyla çıkıyordu.
Burada bir durup bu fevkalade yüksek güvenoyunun manasını açıklayalım. Cumhuriyetçi Parti’ye fakat 2015’te dışarıdan bir meteor üzere düşen, sonrasında da George W. Bush üzere “eski tüfek” Cumhuriyetçilerle hengame edip duran Trump için bu durum yeni. Daha 2022 yılındaki orta seçimlerde bile Trump’ın desteklediği adayların bir bölüğü kaybetmiş, hatta Parti içinde Florida Valisi Ron DeSantis üzere isimlerin Trump’a alternatif olabileceği konuşulur olmuştu. Geçen bir buçuk yıllık mühlet zarfında Trump, yüz kızartıcı cürümlerden ve 6 Ocak 2021 kalkışmasını tahrik etmekten yargılandı, kararlar giydi. Lakin bunlar, Trump’ı yıldıracağı yerde güçlendirmiş, bir gazi mertebesine yüceltmiş olacak ki seçim yılı konvansiyonundan koltuğunu kaptırmak şöyle dursun, yerini garantiye alarak çıktı.
Dördüncü ve en tehlikeli gol ise Trump’ın Lider Yardımcısı adayı J.D. Vance idi. Dikkat, “en büyük” gol olarak Biden’ın yetmezliğini saymıştık. Ancak Vance için “en tehlikeli” diyoruz. Sırf rakip Demokratlar değil, Amerikan siyasetinin geneli açısından. Neden? Görelim.
***
J.D. Vance’in yıldızı 2016’da yayımlanan kitabı Hillbilly Elegy* ile parlamış, Vance birebir yıl Ohio’dan Senatör seçilmişti. 2020 yılına dek Trump’a aralı dursa da 6 Ocak kalkışması sonrası Trump’ın yanında saf tutan Vance, 2022 ara seçimlerinde Trump’ın desteklediği bir aday olarak tekrar seçildi. Üstte değindiğimiz gibi Trump, 2022 seçimlerinde beklediği başarıyı elde edememiş, onun desteklediği adaylardan bir kısmı (bu ortada Mehmet Öz) yenilmiş, parti içinde kendisine alternatif isimler konuşulmaya başlamıştı. 6 Ocak fiyaskosu, Trump’ın 2016 – 2020 yılları ortası Lider Yardımcılığını yapmış Mike Pence dahil Cumhuriyetçi Parti büyüklerini bu sağı solu aşikâr olmaz, turuncu baş mecnundan soğutmuştu. Bu sebeple geçmişte kendisine uzak durmuş bir adayın, üstelik de tam da bu fiyasko üzerine, kendi yanına geçmesi, Trump için bulunmaz nimetti. Hakikaten Trump, hem Demokratlar’a, hem kendi partisi içindeki rakiplerine “Hodri meydan!” dercesine Lider Aday Adaylığı’nı orta seçim günü Ohio’da, Vance’in zaferinin kutlandığı bir mitingde açıkladı.
Ancak Trump’ın Vance’e bu düşkünlüğünün gerisinde sadece bu kara gün dostluğu yoktu. Vance, Trump’ın 2015 – 2020 yılları ortasında arayıp da bulamadığı varisti. Hem ideolog, hem savaşçı, hem seçkin zümreden, hem “halk adamı” bir Vance var Trump’ın etrafında. 2016-2020 ortası devirdeki Lider Yardımcısı Mike Pence, kendisi ne kadar sağcı olursa olsun, Cumhuriyetçi Parti’nin Trump denen deliyi dizginlesin diye memur ettiği bir şahıstı, Trump’ın fedaisi değil. Gerçekten 6 Ocak kalkışması sonrası Trump’a karşı parti içi muhalefetin de fitilini o çekti. O yıllarda Trump’ın yöresinde bir ideolog olmaya en yakın kişi Steve Bannon’du, fakat Trump onunla hâlâ bilinmeyen sebeplerle köprüleri attı. Kaldı ki Bannon’un kendi de Trump üzere medya dünyasından geliyor, yani “halk adamı” demagojisi yapabilecek bir tip değil.
Büyük Buhran vaktinde Jackson, Kentucky’den Middletown, Ohio’ya çalışmak için göç etmiş, lakin Kentucky ile bağlarını koparmamış, şiddetin, yoksulluğun, uyuşturucu müptelalığının, okumamışlığın kol gezdiği bir ailenin evladı Vance. O meşhur kitabı Hillbilly Elegy, kendi ailesinin temelinde fakir beyazların sıkıntılarını anlatıyor. Dinleyelim:
“İnsanlar senelerce Jackson’dan kaçmaya uğraştı, artık Middletown’dan kaçmaya uğraşıyorlar. Çıbanın başı Jackson tahminen ya, çıban nerede bitiyor belirli değil. Yıllar önce nenemle bir cenaze merasimindeyken fark ettim: ben de dağlıyım. Amerika’nın beyaz emekçi sınıfının birçok da o denli. Ve biz dağlıların hâli-ahvâli hiç uygun değil.” (syf. 22)
Sırf bu satırları okuyan, Vance’e acır tahminen. Ya da solcu sanır. Sonuçta fakirlerin halinden bahsediyor, onların ortasında yetişmiş. (Vance’i halk adamı yapan öge.) Lakin kitabın alt başlığı öteki bir siyasi projeye işaret ediyor: Kriz Halinde bir Ailenin ve Kültürün Hatıratı. Vance’e nazaran sıkıntı, beyaz fakirlerin kültürünün kriz içinde olması. Aile değerli, lakin aile dağılıyor. Jackson’lular problemlerini kendi silahlarıyla çözmeyi bilirler, lakin hükümet gelip silahlarını almak istiyor. Sorun kültürdeyse, tahlil de kültürde olmalı. Amerika’nın beyaz fakirleri, liberal “elit”lere karşı bir kültür savaşı vererek bu nizamı alaşağı etmeliler! Bu öfkeli beyaz fakirlerin temel ekonomik meseleleri olan sanayisizleşme, sendikasızlaşma, etraf felaketleri vb. Vance’in kitabında lakin derkenar olarak yer ediyor. Trump’a siyasi programı sorulsa, kendi daha uygun söz edemezdi. (Bu da Vance’in ideologluğu.)
Ama Vance, sırf “dağlı” beyazların bir temsilcisi değil. Sadece halk çocuğu değil. (Unutmayalım, bu stratejiye yaslanan Walz.) Halkın seçkin çocuğu. Yale mezunu. Bu pozisyonu hem Trump’ın Amerikan hakim sınıfıyla ilişkisini sağlıyor, hem de o pek sevdiği (!) dağlılara “Bakın ben çıktım, siz de çıkabilirsiniz Jackson’un dünyasından, kâfi ki bana oy verin” bildirisi veriyor. Ben onlardanım lakin onlar (henüz) benden değil.
İşte Trump, seçime yanında bu fedaiyle giriyor, Milwaukee’de kendi partisi içinde mutlak bir zafer kazanıyor, zaferine kesin gözüyle bakılıyordu. Wisconsin, her seçimin kilit ehemmiyetteki eyaletlerinden biri, iki parti ortasında daima el değiştiren bir sanayi havzası. Geçen yılki büyük otomotiv grevinin de ana havzalarından biri. Üstelik de Arap kökenli nüfusun ağır yaşadığı bir eyalet. Seçim, sınıf savaşı, Filistin uğraşı iç içe geçiyor yani. Biraz mübalağa ederek söyleyelim: Wisconsin’i kazanan seçimi kazanabilir.
İşte Trump, Wisconsin’de kazanarak Wisconsin’i kazanacağının haberini veriyordu adeta. Hele suikast teşebbüsünden sağ çıkıp yumruğu havada, kulağı kanaya kanaya poz vermesi, onu daha yaşarken şehit mertebesine yüceltti. Artık seçimlerde önünde hiçbir mahzur yoktu.
Fakat konuttaki hesap çarşıya uymadı.
***
Vance, tam bir düş kırıklığı oldu. Trump’ın aradığı tüm meziyetleri kendinde toplayan bu Calûd, kamera ve kitle karşısında Yale’li muhallebi çocuğuna döndü. Demagoji şirazesiz, polemikçilik sıfır, hitabet desen yerlerde. Hele bir de Walz, “halk adamlığı”nda Vance’i sollayınca Vance, yeterlice ne yapacağını bilmez duruma düştü. Harris ve Trump’ın münazarasını ele aldığımız yazıda söylemiştik: Demokratlar, birçok bahiste olduğu üzere demagoji ve bel altı vurmada da Cumhuriyetçiler’i kendi silahlarıyla vurmaya kararlı. Walz, Vance’den rol çalınca Vance de Demokratlar’dan rol çalmaya başladı. Konuşmalarında filozoflardan – bu ortada Nazi hukukçu Carl Schmitt’ten – alıntılar yapıyor, Demokratlar’ın tutarsızlıklarını yüzlerine vurmaya çalışıyor, aklın sesi olmaya çalışıyor falan. Halbuki Demokratlar’ın uzanamayacakları yerlere uzanmak, söyleyemeyecekleri şeyleri söylemek Trumpgiller’in en büyük taktiği olmuştu daima. En büyük silahından bu türlü mahrum kalan Trump da delirdikçe deliriyor, “Göçmenler kedileri köpekleri yiyor” filan diye zırvalıyor.
Tabii bu sert dönüşü sadece Vance’in zayıf hitabetine atfetmek gerçek olmaz. Siyasi tutarsızlık ve çözümsüzlükte Cumhuriyetçiler’in de Demokratlar’dan arda kalır yanı yok. Demokratlar’ın dört yıllık Biden utancı varsa, Cumhuriyetçiler’in de dört yıllık Trump zaafı var. 2016-2020 yılları ortasında Trump, verdiği kelamlardan sadece bir tekini tuttu (hangisi olduğuna aşağıda döneceğiz). Yine endüstrileşmeye yönelik somut tek adım bile atmadı, Meksika Duvarı’nı inşa edemedi, Çin’in yükselişini önleyemedi, Rusya’yı Çin’e karşı kendi yanına çekemedi. O lisanından düşürmediği büyük şirketlerle tertip medyasını alaşağı etmek şöyle dursun, ikisine de gelir kaynağı oldu: Şirketlere vergilerini düşürerek, medyaya haber gereci sağlayarak.
Dahası, Cumhuriyetçiler’in tutarsızlığa ek olarak 6 Ocak yumuşak karnı var. Faşist kalkışmanın koordinesiz, gülünç biçimi ve o darmadağın haliyle gerçekten hükümeti alaşağı edebileceğine yönelik naif inancı, Trumpgillerde harikulade bir utanç yarattı. Militan – angaje taban demoralize olmuşken, sıradan Cumhuriyetçi seçmen de partiden yüzü kızararak yüz çevirdi. 2022 seçimlerindeki pata durumunu bu durum açıklıyor kısmen. İkinci bir 6 Ocak ne getirir, onu kestirmek çok güç.
Bu demek değil ki Harris, seçimi kesin olarak kazanacak. Göstergenin ibresi Demokratlar’dan yana döndü, lakin şimdi daha ortada duruyor. Pensilvanya üzere kilit ehemmiyetteki eyaletlerde kamuoyu yoklamalarında Harris öne geçmişken artık durum tekrar başa baş gitmeye başladı. Neye bağlı bu durum?
***
Bu sorunun iki yanıtı var.
İlki, Trump’ın yarattığı siyasi atmosferle ilgili. 1990’larda büyük düşman Sovyetler Birliği’nin çöküşü, Batı dünyasında dayanılmaz bir depolitizasyonu, kitle partilerinin çözülüşünü, kalan partilerin ise sırf ve sadece iş bitirici profesyonellere dönüşümünü, bunun bir sonucu olarak da kitlelerin siyasetten uzaklaşmasını beraberinde getirmişti. ABD’nin iki parti sistemi ve çok katı seçim kanunlarından ötürü bu depolitizasyon, çok daha evvel başlamıştı. Münasebetiyle kitlelerin siyasetten kopukluğu çok daha derindi.
İşte Trump’ın sahneye sağdan girişi, bütün ortamı tekrar politize eden, seçim siyasetine uzak durmuş kitleleri harekete geçiren bir etken oldu. Üstelik de sırf tertibin seçim siyaseti açısından değil, silahlı-külahlı faşist kümelenmelere yeşil ışık yakarak. Trump’ın verdiği kelamı tuttuğu tek şey, işte bu en büyük ve en tehlikeli alan oldu: Siyaset sahnesini toptan sağa kaydırmak.
Ancak Demokratlar, bu sağdan yine siyasallaşmaya karşı soldan bir siyaset üretebilecek bir özne olmadılar hiçbir vakit. Daha evvelki devrin anti-politik ortamının esas mimarları olarak evvel Trump’ın “deliliğine” karşı profesyonel siyaset adabının koruyucusu, döpiyesli-gravatlı bürokrat edasını takındılar. Bu sökmeyince artık Trump’ı İsrail, İran, kanun-nizam, iktisat vb. birçok alanda “sağ”lamaya kalkıyorlar. Yani evet, Trump ve Vance bir yanlarıyla Demokratlar’a benzemeye başladılar, lakin öte yandan da Demokratlar’ı burunlarından tutup kendi istikametlerine çekmeyi becerdiler.
Üstelik yalnızca telaffuz alanında değil, somut siyasette da. 12 Eylül sonrası MHP’nin “Biz içerdeyiz lakin fikirlerimiz iktidarda” kelamı meşhurdur. Tıpkı şeyi Trump, Biden periyodu için “Bana davalar açtınız, mahkum ettiniz lakin fikirlerim iktidarda” formunda söyleyebilir. Biden, Trump’ın göçmen düşmanı siyasetini noktasına virgülüne kadar devraldı. O meş’um kafeslerle bir arada. Filistin ve genel olarak emperyalist saldırganlık hususlarında, daha evvel yazdığımız üzere, Harris, Trump’a mangalda kül bırakmamakla övünüyor. Demokratlar’ın üzerinde en çok tepindiği iki sorun olan bayan hakları ve Trump’a karar giydirme konusunda da imtihanları çok makus: Ne kürtaj yasağının önündeki en büyük mani olan Roe’ya Karşı Wade kararını koruyabildiler, ne Ulu Mahkeme’nin Başkan’ın dokunulmazlığını ömür uzunluğu mühletle uzatmasına karşı kılları kıpırdadı.
İkinci (ve aslında Trump’ın Demokratlar’a benzemesine delil) sıkıntı, Trump’ın da Harris’le birebir cet oynamaya başlaması. Daha evvelki yazımda anlatmıştım: Amerika’nın depolitize halkını 8 yıllık Trump skandalı çok yordu. Harris’in en büyük kelamlarından biri, “İçiniz ferah olsun, benim bir planım var, sizin siyaset düşünmenize gerek yok” iletisi. Artık Trump da birebir iletisi diğer biçimde veriyor. Açık açık iktidara geldiği gün bir günlüğüne diktatör olacağını, tüm göçmenleri hudut dışı edeceğini, tekrar endüstrileşme yasası çıkaracağını, dış siyaset problemlerini bir kalem darbesiyle çözeceğini, seçmenin sırf kendisine oy vermesi gerektiğini söylüyor. Harris’ten farklı olarak sadece devlet aygıtına değil, devlet ve parti dışı silahlı takımlara da güveniyor. Yani iki aday da “Bana bırakın, ben hallederim” diyor. Sadece Demokratlar, politikayı büsbütün silmeyi hedeflerken Trump, kendine sadık bir küme seçilmiş takımın inhisarına hapsetmeyi vaat ediyor.
O hâlde şu çıkarımı yapmak çok mu abartı olur? Bu seçimin kazananı olmayacak.
* Hillbilly, Amerika’nın Apalaşka Dağları’nda yaşayan beyaz fakirlere verilen isim. İngilizce zirve manasına gelen hill ve yaygın bir erkek ismi olan Billy sözüklerinin birleşiminden oluşuyor. Elegy ise ağıt demek. Yani Vance, Amerika’nın beyaz fakirlerine, haydi uyarlayarak söyleyelim, “dağ başının Ahmet-Mehmet’i”ne ağıt yakıyor.